عنوان : تبیین ماهیت حقوقی و ویژگی های معاملات بورس اوراق بهادار

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد قزوین

دانشکده ادبیات و علوم انسانی

 

پايان­نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد

در رشته حقوق خصوصی

 

عنوان:

تبیین ماهیت حقوقی و ویژگی های معاملات بورس اوراق بهادار

استاد راهنما:

جناب آقای دکتر

استاد مشاور:

جناب آقای دکتر

 

بهار1395

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

فهرست مطالب

چکیده 1

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1-مقدمه. 3

1-2-بیان مسئله. 4

1-3-پیشینه تحقیق.. 5

1-4-اهمیت و علت انتخاب موضوع. 8

1-4- سوالات.. 8

1-5-فرضیات.. 9

1-6-اهداف.. 9

1-7- روش تحقیق.. 9

1-9- ساختار پژوهش.. 10

فصل دوم: مفاهیم بورس و فرآیند معاملات بورس اوراق بهادار

2-1-مفاهيم بورس و تاريخچه آن. 13

2-1-1- مفهوم بورس اوراق بهادار. 13

2-1-2- تاريخچه بورس در دنيا 16

2-1-2-1- بورس آمستردام. 16

2-1-2-2-بورس لندن. 17

2-1-2-3-بورس آمريكا 18

2-1-2-3-1-بورس نيويورك.. 18

2-1-2-3-2-بورس آمريكا 19

2-1-3-تاريخچه بورس ايران. 20

2-1-3-1-دوره نخست: دوره شكل گيري و آغاز فعاليت(1357-1346). 21

2-1-3-2-دوره دوم: دوره ركود(1367-1358). 23

2-1-3-3-دوره سوم: دوره خيزش دوباره (1383-1368). 23

2-1-3-4- دوره بازنگري در ساختار قانوني و مشاركت در خصوصي سازي (1384 به بعد). 24

2-2-بورس اوراق بهادار و بازارهاي آن و فرآيند معاملات بورسي.. 25

2-2-1-بورس اوراق بهادار و بازارهاي آن. 25

2-2-1-1-اركان بورس اوراق بهادار. 25

2-2-1-1-1-شوراي عالي بورس.. 25

2-2-1-1-2-سازمان بورس اوراق بهادار. 28

2-2-1-1-3-بورس اوراق بهادار. 28

2-2-1-1-4-هيات داوري.. 30

2-2-1-2-بازارهاي بورس اوراق بهادار. 32

2-2-1-2-1-بازار سهام. 32

2-2-1-2-2-بازار اولیه. 32

2-2-1-2-3- بازار ثانويه. 42

2-2-1-2-3-1-بازار مزايده(حراج). 44

2-2-1-2-3-2-بازاركارگزاري.. 44

2-2-1-2-3-3-بازار دلالي.. 44

2-2-2- فرآيند معاملات بورسي.. 45

2-2-2-1- منظور از معاملات بورسي.. 45

2-2-2-2- مكانيزم معاملات بورسي.. 47

2-2-2-2-1- دريافت كدها معاملاتي بورس.. 47

2-2-2-2-2- عملكرد كارگزاران در انجام معامله. 48

2-2-2-2-3- كارمزد كارگزاران. 51

2-2-2-2-4- اعلان قطعيت يا بطلان معاملات.. 52

فصل سوم: ماهیت و ویژگی های معاملات بورس

3-1-تبیین ماهیت معاملات بورس اوراق بهادار در قالب عقود معین. 56

3-1-1-عقد بیع. 56

3-1-1-1-تعریف عقد بیع. 56

3-1-1-2- مشخصات عقد بیع. 58

3-1-1-3- ماهیت معاملات اوراق بهادر در قالب عقد بیع. 59

3-1-2- عقد صلح. 63

3-1-2-1-تعریف عقد صلح. 63

3-1-2-2- شرایط عقد صلح. 63

3-1-2-3-معاملات اوراق در قالب عقد صلح. 64

3-2- تبیین ماهیت معاملات بورس اوراق بهادار در قالب عقود آزاد. 65

3-2-1-تبیین اصل آزادی قراردادی و تحلیل ماده 10 قانون مدنی.. 65

3-2-2-ماهیت معاملات بورس در قالب عقد آزاد. 67

3-3- خصایص معاملات بورسی.. 68

3-3-1-رضایی یا تشریفاتی بودن معاملات در بورس اوراق بهادار. 68

3-3-1-1- تعاریف رضایی و تشریفاتی بودن. 68

3-3-1-2- آثار رضایی یا تشریفاتی بودن معامله. 70

3-3-1-3- ماهیت معاملات بورسی از لحاظ تشریفاتی یا رضایی.. 70

3-3-2- لزوم یا جواز معاملات در بورس اوراق بهادار. 73

3-3-2-1-تعریف لزوم و جواز. 73

3-3-2-2-ماهیت معاملات سهام از حیث لزوم و جواز. 74

فصل چهارم: شرایط انعقاد و آثار حاکم بر معاملات بورس اوراق بهادار

4-1-ضوابط حاکم بر معاملات بورس اوراق بهادار. 77

4-1-1-شرایط انعقاد معاملات بورسی.. 77

4-1-1-1-مراحل و چگونگی انجام معاملات.. 77

4-1-1-2-لزوم انعقاد معاملات در بازار بورس.. 80

4-1-1-3-الزام به استفاده از کارگزاران. 81

4-1-1-3-1-ماهیت کارگزاران بورس.. 81

4-1-1-3-2- ماهیت حقوقی عمل کارگزاران در انجام معاملات بورس اوراق بهادار. 82

4-1-1-3-2-1-دلالی.. 84

4-1-1-3-2-2- حق العمل کاری.. 92

4-1-1-3-2-3- عاملی.. 98

4-1-1-3-2-4- ماهیت خاص… 102

4-1-1-4-لزوم تایید معاملات از جانب سازمان بورس.. 102

4-1-1-5-ممنوعیت معامله اوراق بهادار با استفاده از اطلاعات پنهانی.. 104

4-1-2- بررسی اختیارات شورا و سازمان بورس در تعیین آثار و احکام معاملات بورسی.. 107

4-1-2-1-مباحث کلی در مورد اختیارات و جایگاه شورا و سازمان بورس اوراق بهادار. 107

4-1-2-2- اختیارات شورا و سازمان در تعیین احکام و آثار معاملات سهام. 109

4-2- بررسی و تبیین آثار معاملات بورس اوراق بهادار. 109

4-2-1-شناخت کلی آثار قراردادها 110

4-2-1-1-آثار قرارداد میان طرفین معامله. 110

4-2-1-2- آثار قرارداد نسبت به اشخاص ثالث.. 114

4-2-1-2-1- تعهد به نفع ثالث.. 115

4-2-1-2-2- معامله فضولی.. 119

4-2-1-2-3- قرارداد جمعی.. 125

4-2-2- آثار معاملات بورس اوراق بهادار. 127

فصل پنجم نتیجه گیری

نتیجه گیری.. 130

منابع و ماخذ. 132

 

چکیده

بازار اوراق بهادار جایگاهی برای جذب سرمایه های سرگردان و هدایت آن به سمت سرمایه گذاری کلان با هدف رشد و توسعه اقتصادی کشورهاست. روزانه معاملات بسیاری در این بازار انجام می گیرد که بررسی و تبیین قواعد حاکم بر ان از مباحث بسیار مهم می باشد. در کنار انجام این معاملات نکته ای که به ذهن می رسد ان است که آیا این معاملات از قواعد عمومی قراردادها پیروی می کنند یا معاملاتی با ماهیت خاص می باشند. از انجایی که نقل و انتقال سهام صرفا از طریق کارگزاری ها انجام می گیرد، نقش و جایگاه کارگزای ها و ماهیت حقوقی عمل ایشان و همچنین رابطه حقوقی بین کارگزار و مشتری باید تبیین گردد. مضافا این که ماهیت ورقه سهام و ضوابط و مراحل انجام معامله سهام و قواعد و قوانین حاکم بر اختلافات ناشی از این معاملات باید در دست بررسی قرار گیرند که روشن شدن این موارد می تواند کمک شایانی در جهت رفع موانع و مشکلات حقوقی بازار سرمایه داشته باشد.

واژگان کلیدی:  بازار بورس، کارگزار، سهام، معامله، معاملات سهام

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

1-1-مقدمه

شناخت کامل هر نهادی بدون آگاهی از بستری که نهاد در ان سازمان یافته امکان پذیر نیست. در اصل فلسفه پیدایش هر نهادی رفع نیاز بوده که در جوامع انسانی وجود داشته است. بخش اقتصادی به عنوان رکن حیاتی و سازنده کش.ر متاثر از فعالیت نهادها و سازمان های مختلفی است که این نهادها در کنار یکدیگر و با مشارکت هم باعث پویایی این بخش می گردد. وظیفه اصلی بازارهای مالی به عنوان بخش مهم از اقتصاد یک کشور، کسب منابع مالی مورد نیاز کشور و تخصیص آنها به عنوان منابع سرمایه گذاری می باشد. در کنار بازار پولی، بازار سرمایه قرار دارد که هر دو ارکان اصلی بازارهای مالی را تشکیل می دهند. بازار سرمایه به هر مکان یا نظامی گفته می شود که نیازهای واحد های تجاری و مقامات دولیت را در مورد وام های بلند مدت و میان مدت برآورده می سازد. به عبارت دیگر بازار سرمایه در مقابل بازار پول جایگاه تامین بلند مدت سرمایه واحد های اقتصادی است. در کشورهای پیشرفتعه، بازار سرمایه و خصوصا بورس اوراق بهادار مهمترین جایگاه تامین سرمایه های واحدهای تجاری و صنعتی است. در حالی که در کشورهای کمتر توسعه یافته تمرکز تامین مالی در سیستم و شبکه های بانکی است. بورس اوراق بهادار به عنوان مهمترین وسیله و ساز و کار بازار سرمایه جهت تامین مالی و سمبل این بازار شناخته می شود. این نهاد دارای این وظیفه خطیر می باشد که نه تنها با استفاده از سیاست های خاص سرمایه مورد نیاز واحدهای اقتصادی را تامین نماید، بلکه با تکیه برساز و کارهای مناسب، حقوق سرمایه گذاران را نیز تضمین کند و جهت دستیابی به این مهم دارای نهاد و زیر مجموعه های مشخصی است. در راس این نهاها شورا و سازمان بورس قرار دارند که وظیفه نظارت و اجرای مقررات را بر عهده دارند. اجرای این سازوکارها زمانی فراهم می شود که مقررات جامعی بر شاکله این بازار حاکم باشد تا بتوان به پیشتوانه ان به سر منزل مقصود که همانا تامین مالی فعالیتهای اقتصادی می باشد، دست یافت.

1-2-بیان مسئله

بورس، بازار نوين و فراگيري است كه نتيجه تحولات اجتماعي و اقتصادي دنياي معاصر است. ساماندهي بازار مالي و سرمايه، كاركردهاي مهم بورس است. كه به تناسب رشد اجتماعات و تحولات تازه و ايجاد شرايط و نيازهاي جديد اقتصادي، بورسها توانسته اند با انجام تغييرات مطلوب وايجاد نوآوريهاي لازم و معرفي ابزارهاي نوين مالي و ايجاد نهادهاي مالي جديد و اصلاح قوانين ومقررات مربوطه و بكارگيري فن آوريهاي نو پا به پاي علم و تكنولوژي و فناوريهاي جديد در نظام هاي اقتصادي مختلف پنج قاره رشد نموده و نقش فزآينده و بي بديلي در بازارهاي مالي وسرمايه و اقتصاد جهاني بازي نمايد عملكرد بازارهاي بورس نه تنها مرز كشورها متبوع  را در نورديده بلكه از مناطق اقتصادي مختلف دنيا گذشته و عمليات خود را به قاره هاي ديگر نيز گسترش داده اند. شركت هاي چيني در سال 2010 توانسته اند27درصد ازحجم عرضه عمومي آمريكا را به خود اختصاص دهند كه اين بيانگر تحولات پيچيده در روابط اقتصادي بورس آمريكا بعد از 220 سال قدمت بوده و تاثير بورس را در اقتصاد جهاني روشن مي سازد. بورس ايران كه داراي47 سال قدمت است از جنبه هاي گوناگوني با بورس هاي كشورهاي پيشرفته صنعتي و معتبر دنيا تفاوت دارد در واقع مي توان بورس ايران را نسبت به بورس هاي مطرح جهاني از نظر فعاليت هاي اقتصادي و حجم و ميزان عرضه اوليه وحجم معاملات در بازار ثانويه وتنوع بازارها وابزارهاي مالي وقوانين و مقررات حاكم و نهادهاي مالي و ساختار بورس،نهادي نوپا و كوچك محسوب نمود. تحولات اخير اقتصادي جمهوري اسلامي ايران از جمله اجراي اصل 44 قانون اساسي كه اقتضاء آن واگذاري شركتها و موسسات دولتي به بخش خصوصي از طريق بورس مي باشد و همچنين مصوبات برنامه پنجم اقتصادي، نقش پررنگ تري به بورس ايران داده و به نظر با رشد تحولات اقتصادي، نقش بورس درنظام اقتصادي ايران نيز موثرتر خواهد گرديد. دانشمندان، اساتيد بزرگوار و محقيقين و دانشجويان عموما با رويكرد اقتصادي و مالي مفاهيم بورس ايران را بررسي و تحليل نموده اند، بديهي است تحليل حقوقي بورس و معاملات بورسي يكي از ضرورتهاي مسلم جهت توسعه شناخت عمومي معاملات بورسي بوده و براي نيل به اين هدف مهم و اساسي نياز است، ماهیت حقوقی و ویژگی های معاملات بورس اوراق بهادار كه در قوانين و آیين نامه ها و مصوبات گوناگوني منعكس گرديده شناسائي و دسته بندي و بررسي و تحليل گردد تا با اتكاء به آنها بتوان تمام مسائل و ابهامات و مشكلات درعرضه اوليه و بازارهاي آن ودربازار ثانويه بين سرمايه گذاران و سرمايه پذيران و بين كارگزاران و معامله گران و نهادهاي مالي و بورس را تحليل و روشن نمود. پر واضح است كه، روزانه معاملات زیادی در این بازار انجام می پذیرد. از همین رو، ضرورت می یابد که بررسی شود معاملات اوراق بهادار از چه قواعدی تبعیت می نمایند و ماهیت حقوقی اینگونه معاملات چیست. همچنین، بررسی ویژگی های اینگونه معاملات و آثار حقوقی بوجود آمده از آن نیز مطمع نظر است. از آنجایی که معاملات اوراق بهادار در بازار بورس از طریق نهاد کارگزاری انجام می پذیرند ضرورت می یابد که ماهیت عمل کارگزاران نیز مورد بررسی قرار گیرد.

1-3-پیشینه تحقیق

در خصوص موضوع فوق با این عنوان در سایت های حقوقی معتبر مانند سایت ایران داک سیکا ساید(SID) و کتابخانه ملی جستجویی گسترده‌ای انجام داده که در خصوص موضوع فوق با این عنوان هیچ گونه تحقیقی تا این لحظه معین نگردیده است ولی در خصوص موضوعات مشابه با این عنوان چندین تحقیقات صورت گرفته که به مختصر برخی از این موارد را بیان خواهیم کرد:

1. پایان نامه کترشناسی ارشد با عنوان بررسی فقهی و حقوقی معاملات اوراق بهادار در بازار بورس ایران توسط خدیجه شیخ بگلو در سال 1394 در دانشگاه تبریز دفاع شد. بیان شد که، بازار بورس اوراق بهادار به عنوان یک نهاد اقتصادی مهم ضمن امکان سرمایه گذاری در طرحهای بزرگ، نقش اساسی در گردش سرمایه و نتیجتاً توسعه اقتصادی کشور بر عهده دارد که با توجه به سرعت داد و ستد اوراق بهادار در بورس و افزایش معاملات در آن مورد استقبال سرمایه گذاران قرار می گیرد، آشنایی با اصول و قواعد و ساختار آن به توسعه روز افزون بورس و توسعه معاملات کمک می کند، لذا به دلیل کار بردی بودن مسئله ابتدا با نگاهی مختصر و گذرا به ساختار و تشکیلات بورس به بیان ماهیت معاملات صورت گرفته و آثار و قواعد حاکم بر معاملات و موانع موجود بر معاملات اوراق بهادار پرداخته و سپس مبنا و مشروعیت این نوع معاملات را از منظر فقهی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
2. پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان نظام حقوقی حاکم بر شرکت‌های کارگزاری و اعمال آن‌ها در بورس اوراق بهادار توسط محمد دشتی دفاع شد. چکیده این پایان نامه بدین قرار است که، این نوشتار به بررسی نظام حقوقی حاکم بر شرکت‌های کارگزاری و اعمال این شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار اختصاص یافته است. هدف از انجام این تحقیق شناخت و بررسی جایگاه حقوقی یکی از مهم‌ترین نهادهای مالی بازار سرمایه و دسته‌بندی شرایط و مقررات حاکم بر شرکت‌های کارگزاری و مطالعه خدماتی است که این شرکت‌ها می‌توانند به سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار ارائه نمایند. در این پایان‌نامه سعی شده است تا علاوه بر مطالعه کارگزاران، نقش و جایگاه شرکت‌های کارگزاری در بورس اوراق بهادار و اعمال آن‌ها در این بورس مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا با تتبع در مقررات بسیار متعدد بازار سرمایه که یکی از دلائل پیچیدگی بازار سرمایه محسوب می‌شود ماهیت عمل کارگزاری مورد بررسی قرار گرفت و علی‌رغم وجه تشابهی که با هریک از نهادهای مشابه از قبیل دلالی، عاملی و حق‌العمل‌کاری داشت در نهایت ماهیت کارگزاری یک نوع ماهیت خاص برشمرده شد. پس از بررسی شرایط خاص حاکم بر ساختار شرکت‌های کارگزاری، فعالیت اصلی و ذاتی شرکت‌های کارگزاری یعنی معاملات اوراق بهادار تحلیل گردید. با توجه به اینکه ماهیت اوراق بهادار در حکم عین معین برشمرده شد، معاملات اوراق بهادار در قالب عقد بیع توجیه می‌گردد. همچنین سایر خدمات شرکت‌های کارگزاری که می‌توانند پس از اخذ مجوزهای لازم به آنها بپردازند مطالعه گردید و به سبدگردانی و بازارگردانی که از مهم‌ترین این دسته از خدمات محسوب می‌شود پرداخته شد و ماهیت هریک تبیین گردید.

3.مقاله ای با عنوان بررسی حقوقی اوراق اختیار معامله در بازار بورس اوراق بهادار توسط محمد‌تقی رفیعی و راضیه عبدالصمدی در سال 1385 در مجله دانشگاه تهران به چاپ رسید. در این مقاله بیان شد که، با توجه به مزایا و کار‌کردهای ابزارهای مالی نوین در کاهش ریسک و رونق بازارهای سرمایه، بررسی اوراق اختیار معامله، که یکی از مهمترین آنها محسوب می‌گردد، مورد کنکاش حقوقی قرار گرفته است. مقاله حاضر با توجه به موضوع آن که جنبه‌ی کاربردی دارد و امروزه ‌مورد نیاز بازار سرمایه در ایران است با زمینه پژوهشی لازم پس از بیان و بررسی دیدگاه‌های مطرح در این خصوص که از سوی برخی از فقیهان و حقوقدانان ارائه شده، به دنبال توجیه مناسبی ازاین نهاد و تبیین ماهیت حقوقی آن در حقوق ایران است. در حقیقت، امکان‌سنجی حقوقی، فقهی این اوراق در قالب «قرارداد اختیار» معامله محور اصلی بحث است که در نهایت هیچ‌یک از این دیدگاه‌ها مورد پذیرش واقع نشده ونظر متفاوتی در این زمینه ارائه گردیده که در نتیجه کاربرد این نهاد از نظر حقوق ایران در بازار بورس اوراق بهادار مشروع اعلام شده است.

4. مریم حیدری در مقاله خود با عنوان تحلیل حقوقی تأیید بورس در معاملات اوراق بهادار به این نتیجه رسید که، بازار اوراق بهادار با جذب و به کارگیری سرمایه های راکد موجب بالابردن حجم سرمایه گذاری شده، از این رو نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد. بنابراین، حفظ امنیت و صحت بازار اهمیت زیادی دارد. بعد از تصویب قانون بازار اوراق بهادار در سال 1384، با وضع آیین نامه و دستورالعمل هایی توسط مراجع ذیربط، قواعد جدیدی بر معاملات حاکم شد؛ اقتضائات این معاملات از جمله ناکارآمدی قواعد حقوق خصوصی در تأمین عدالت فردی و نظم عمومی اقتصادی، موجب مداخله دولت در این معاملات با وضع مقررات آمره گردید و سازوکار متفاوتی برای این معاملات، از جمله در مرحله تشکیل، پیش بینی گردید.

1-4-اهمیت و علت انتخاب موضوع

به لحاظ پیشرفت روز افزون معاملات بورسی و گرایش بیش از پیش مردم به انجام معاملات در بورس اوراق بهادار و در پی آن نیاز به تدوین قوانین و مقررات متناسب با این بازار ضرورت دارد در وهله اول روابط میان فعلان بازار بورس از دیدگاه حقوقی مورد بررسی قار گیرند. با توجه به این که قواعد حاکم بر معاملات بورس تا حدودی متفاوت از قواعد عممی معاملات می باشد این نکتهپیش می آید که به منظور حل اختلافات احتمالی میان فعالان بازار بورس کدام قوانین و مقررات حاکم هستند. در همین راستا ضرورت دارد که ماهیت معاملات بورسی و آثار این معاملات بر بورس اوراق بهادار در جهت بازنگری در مقررات حاکم بر این معاملات و تدوین مقررات تفضیلی دقیق، بررس و تشکیک گردد. ماهیت عمل کارگزار در معاملات، ماهیت ورقه سهم و معاملات انها در بازار بورس اوراق بهادار و بسیاری از موارد دیگر ضرورت بررسی آنها را مضاعف نموده است.

1-4- سوالات

سوالات این پژوهش به قرار زیر خواهد بود:

1. ماهیت حقوقی معامله اوراق بهادار چیست؟
2. قواعد اختصاصی حاکم بر معاملات اوراق بهادار در بورس کدامند؟
3. ماهیت و نقش کارگزار از منظر حقوقی در معاملات سهام چیست؟

1-5-فرضیات

با توجه به سوالات مطرح شده، فرضیات را می توان به صورت زیر بیان نمود:

1. ماهیت حقوقی معامله اوراق بهادار بیع است.
2. مقررات، دستورالعمل ها و آیین نامه های معاملات در ورس قواعد اختصاصی را تعیین نموده اند.
3. ماهیت عمل کارگزاری علی رغم شباهت زیاد به حق العمل کاری و وکالت و دلالی در واقع هیچ یک از انها نیست و دارای ماهیتی خاص می باشد.

1-6-اهداف

اهدافی که در این پژوهش دنبال می کنیم، عبارت انداز:

1. کاربرد آن برای کسانی که در حوزه بورس اوراق بهادار فعالیت می نمایند از جمله کارگزاران، سازمان بورس اوراق بهادار ، هیئت داوری بورس اوراق بهادار و سایر فعالان بورس.
2. ارائه پیشنهاداتی در جهت رفع مشکلات و ایرادات حقوقی و قانونی بازار اوراق بهادار
3. تعیین قواعد و حقوق حاکم بر معاملات بازار بورس اوراق بهادار در جهت به هم نزدیک تر کردن عقاید مختلف در این حوزه

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

تعداد صفحه : 164

قیمت : بیست و هفت هزار تومان